Naar wat ben je op zoek?

De feiten over fake news

Valse advertenties met BV’s, desinformatie over de Amerikaanse presidentsverkiezingen, … Het internet staat bol van berichten die niet 100% waar blijken te zijn. Ofwel: ‘fake news’. Fake news kan ons denken en gedrag beïnvloeden, en kan ervoor zorgen dat we ons vertrouwen verliezen in de journalistiek, de overheid of de wetenschap. Daarom is het belangrijk om fake news te begrijpen en te kunnen herkennen.

Vragen over nepnieuws? Contacteer onze experten Zara Momerency of Sanne Hermans.

Bekijk ook onze dossiers over nieuws, complottheorieën en propaganda.

Op deze pagina:

Wat is fake news?

De term ‘fake news’ of ‘nepnieuws’ wordt in de volksmond gebruikt voor elke vorm van valse informatie, bedoeld om mensen te misleiden om politieke (bv. stemmen winnen) of commerciële (bv. geld verdienen via nepadvertenties) redenen. Het woord is eigenlijk een containerbegrip, omdat er meer misleidende informatie op het internet te vinden is dan enkel valse nieuwsberichten. Daarom gebruiken wetenschappers en experts liever de term ‘desinformatie’.

  • Fake news vs desinformatie

Waarom is fake news niet hetzelfde als desinformatie? En wat zijn 5 typische kenmerken van nepnieuws? Ontdek het hier.

Wat is nepnieuws?

  • 9 vormen van misleidende informatie

Welke vormen van misleidende informatie zijn er nog meer? Ontdek 9 soorten informatie waar je best voor oplet.

Dit wil ik weten

“Filosofe Hannah Arendt zei ooit: ‘Wanneer mensen niet meer weten wat wel of niet waar is, kan je hen alles doen geloven.’ Een situatie waarin mensen geen vertrouwen meer hebben in de samenleving en in hun medemensen, moeten we absoluut vermijden.”
Ike Picone
Ike Picone
Assistant professor Journalism and Media Studies
Vrije Universiteit Brussel

3 veelgestelde vragen over fake news

Fake news ligt goed in de markt. Als je nieuwsberichten met choquerende titels op sociale media ziet, zal je er sneller op klikken. Die clicks leveren een hoop advertentie-inkomsten op voor websites. Maar fake news wordt ook gebruikt om producten te verkopen: denk maar aan hét wondermiddel tegen corona of een product waar een BV zogezegd lovend over is. Daarnaast maken mensen ook fake news om politieke of ideologische redenen, bijvoorbeeld door leugens over tegenstanders te verspreiden.

‘Dankzij’ sociale media kan fake news snel viraal gaan. Niet alleen doordat mensen de berichten liken of delen op hun tijdlijn, maar ook door het algoritme van sociale media. Dat algoritme voorspelt welke berichten je interessant zal vinden, op basis van je eerdere zoekopdrachten, voorkeuren en surfgedrag. Heb je dus ooit een nepnieuwsbericht gelezen, dan schotelt het algoritme je meer van hetzelfde voor in je tijdlijn. Ook plaatst het algoritme berichten met veel likes of reacties bovenaan je tijdlijn. Zo kan één nepnieuwsartikel snel bij iedereen belanden.

Het is een misverstand dat alleen domme mensen vatbaar zijn voor fake news. Iederéén kan in een nepnieuwsartikel trappen. Dat komt doordat makers van fake news een aantal slimme trucjes gebruiken om hun berichten geloofwaardig te maken. Die trucjes hebben veel weg van bekende propagandatechnieken, die hun doeltreffendheid al meermaals bewezen hebben. Je hoeft je dus zeker niet te schamen als je fake news geloofd hebt. Door te weten hoe je nepnieuws kan herkennen, vermijd je dat het nog eens gebeurt.

Nepnieuws herkennen

Uit onderzoek blijkt dat jongeren nepnieuws moeilijk herkennen. Ze geven zelf aan dat ze daarbij wat hulp kunnen gebruiken van volwassenen. Maar ook die laatsten vinden het vaak niet eenvoudig om fake news te ontmaskeren. Deze tips om nepnieuws te herkennen zijn voor jong en oud een goed begin.

Lees ook
Zo herken je trollen of nepprofielen
Lees ook
Factchecken voor beginners
Lees ook
Ken jij de HALT-methode?

Nepnieuws en corona

Corona was een goudmijn voor makers van fake news. In geen tijd deden de wildste berichten de ronde over het virus. Ontdek hoe en waarom nepnieuws hoogtij vierde in coronatijden. Lees meer

Nepnieuws bestrijden

Een vraag die vaak naar boven komt als het over nepnieuws gaat, is wie de verantwoordelijkheid heeft om er iets aan te doen. De overheid? Sociale media? Journalisten? Het antwoord is simpel: alleen als iedereen zijn steentje bijdraagt, kunnen we de verspreiding van fake news onder controle houden.

  • Hoe kunnen we nepnieuws stoppen?

Wie kan wat doen in de strijd tegen nepnieuws? En wat doen we beter niet? Ontdek hoe we samen nepnieuws kunnen stoppen.

Dit kunnen we doen

  • De rol van ouders en leerkrachten

Ouders en leerkrachten hebben een cruciale rol: zij kunnen de jeugd van vandaag helpen om nepnieuws te herkennen. Maar hoe pakken ze dat best aan?

Zo kunnen zij helpen

Fake news: 6 termen om te kennen

Nepnieuws is een kind van het internet, en dat brengt allerlei complexe termen met zich mee. Weet jij wat algoritmes, deepfakes en echokamers zijn? Zo niet, geen probleem: ontdek 6 termen die je zeker moet kennen, en wat hun link is met nepnieuws.

Nepnieuws in cijfers

Meer onderzoek
51%

van de Vlamingen

heeft vandaag vertrouwen in nieuwsmedia. Lees meer.

4%

van de jongeren

slaagt volledig op een kennistest over nepnieuws. Lees meer. 

94%

van de jongeren 

heeft al van de term "nepnieuws" gehoord. Lees meer.

2 op 5

jongeren

geeft aan dat ze zelden tot nooit de betrouwbaarheid van een nieuwsartikel controleren. Lees meer. 

3%

van de jongeren

kan de echtheid van verhalen inschatten (uit een test). Lees meer.

Interessante onderzoeken

Onderzoek door Artevelde naar de nieuwswijsheid van jongeren tussen 15 en 24 jaar, gericht op fake news.

Jaarlijkse studie naar de nieuwsbeleving en het vertrouwen in nieuwsmedia van inwoners uit verschillende landen en regio’s.

Onderzoek naar het nieuws- en mediagebruik van kinderen en jongeren in Vlaanderen tussen 6 en 18 jaar.

Handige tools

Meer tools
  • EDUbox Nepnieuws Educatief pakket

    EDUbox Nepnieuws

    Desinformatie en nepnieuws zijn alomtegenwoordig. En bovendien niet zo eenvoudig te ontmaskeren. De EDUbox Nepnieuws leert leerlingen kritisch denken en informeert hen over nepnieuws maar focust ook op omgaan met informatie en mediawijsheid, online weerbaarheid en respect.

  • Fake news: what's in a name? Educatief pakket

    Fake news: what's in a name?

    Jongeren komen via verschillende kanalen in contact met nieuws en jammer genoeg ook met fake nieuws. Hoe stimuleer je hen om kritisch te kijken naar (nep)nieuws en naar de bron en boodschap van nieuws? Hoe kan je achterhalen wat echt is en niet? Het educatief pakket 'Fake news: what's in a name' biedt handvaten.

  • Kritikat Educatief pakket

    Kritikat

    Het is onmogelijk om kinderen af te schermen voor nepnieuws. Maar we kunnen hen wel kritisch leren omgaan met de informatie die op hen afkomt. Kritikat leert kinderen uit het lager onderwijs kritisch denken.

Video's over nepnieuws

Meer video's
Waarom geloof jij fake news?
De verleidingskracht van fake news

Meer weten?

  • Nieuws in de Klas

Hoe werk je rond nieuws in de klas? Ontdek tips, lesmateriaal en meer.

  • StampMedia

StampMedia is een verbindende organisatie, die jongeren en nieuws dichter bij elkaar brengt.

  • Djapo

Djapo ondersteunt leerkrachten met lesmateriaal en webinars rond allerlei thema’s, waaronder de actualiteit.

  • WAT WAT

Op WAT WAT vinden jongeren betrouwbare antwoorden op allerlei vragen over het nieuws.

  • deCheckers

deCheckers is een non-profitorganisatie die het publieke debat wil voeden met feiten en nieuwsgeletterdheid stimuleren. deCheckers werkt samen met journalisten van Knack, VRT NWS en Factcheck.Vlaanderen. 

  • Factcheck.Vlaanderen

Iets gelezen op het internet? Op Factcheck.Vlaanderen ontdek je of het klopt.

  • Kruit

Kruit organiseert evenementen over allerlei thema’s rond wereldburgerschapseducatie.

  • Fact Check (VRT NWS)

Ook VRT NWS heeft een eigen factcheck-rubriek en een videoreeks met factcheckvideo's.

Lees verder

Meer dossiers