Elke dag kan je fake news vinden op het internet en sociale media, maar tijdens corona kon je er echt niet omheen. Wat onschuldig begon met memes en satirische artikels, mondde al snel uit in de verspreiding van nepnieuws uit winstbejag of om geopolitieke redenen. Ontdek hoe fake news hoogtij vierde in coronatijden.
Allereerst: hoe slaagde fake news erin om zich bijna even snel te verspreiden als corona zelf? Dat is grotendeels te wijten aan de onzekerheid die corona met zich meebracht. Mensen met minder goede bedoelingen maken gretig gebruik van die onzekerheid om in te spelen op emoties en de nood aan antwoorden en oplossingen. Zo zijn we eerder geneigd om fake news te geloven en kan misleidende informatie zich razendsnel verspreiden via sociale media.
De manier waarop fake news over corona langzaamaan doorsijpelde in onze maatschappij, kan je opsplitsen in 3 verschillende fases. Bij elke fase hoort een andere beweegreden:
Toen de coronacrisis nog in haar kinderschoenen stond, was de voedingsbodem voor fake news nog niet zo groot: de eerste maanden werden vooral landen als Italië en China erg getroffen door het virus, en in België was er nog niet veel angst of onzekerheid. Hier bleef het nog even een ver-van-ons-bedshow, waar er af en toe eens mee gelachen werd.
Zo verschenen er allerlei cartoons, memes en satirische artikels, die gretig gedeeld werden op sociale media. Allemaal vrij onschuldig, maar niet iedereen beseft meteen dat het om humor gaat. Zeker als iemand bijvoorbeeld een meme deelt waarvan het niet langer duidelijk is wie de originele maker is en de context van het medium dus wegvalt. In die zin ontstaat een eerste vorm van nepnieuws. Daarnaast is het belangrijk om te weten dat humor en satire soms gebruikt worden om mensen effectief te misleiden.
Naarmate de coronacrisis evolueerde, nam de onwetendheid over de symptomen, de oplossingen en het virus toe. Mensen stelden zich steeds meer vragen, en daar wilden sommigen munt uit slaan. Plots zag je online advertenties met hét zogezegde wondermiddel tegen corona. Of je las allerlei misleidende titels van artikels op sociale media, die teleurstellend uitdraaiden eens je erop klikte. Via dat soort clickbait-titels kunnen websites flink wat reclame-inkomsten binnenrijven eens je op de website belandt.
Een laatste vorm van nepnieuws uit winstbejag is meteen ook de meest gevaarlijke: phishing. In dat geval doen mensen met verkeerde bedoelingen zich voor als een betrouwbare instantie om je betaalgegevens te achterhalen. Zo kregen veel mensen tijdens de coronacrisis mails van de overheid met de vraag om je gegevens in te voeren, omdat ze recht hadden op een compensatie. Alleen waren die mails helemaal niet opgesteld door de overheid, maar door criminelen.
Corona groeide al vrij snel uit tot een ware pandemie, en toen kwam er een derde beweegreden voor fake news op de proppen: het doordrukken van een bepaalde ideologische boodschap of een politiek discours. Die boodschap was vaak gelinkt aan het ontstaan van corona en de zoektocht naar een zondebok.
Vanuit China werd bijvoorbeeld gezegd dat een Amerikaanse soldaat het virus verspreid zou hebben, terwijl Amerikanen beweerden dat corona doelbewust ontwikkeld was door China om de overbevolking tegen te gaan. Ook bij ons gebruikten politici corona in het voordeel van hun eigen agenda: Vlaams Belanger Filip Dewinter wees met de vinger naar de vluchtelingen als oorzaak van het virus, wat mooi aansloot bij zijn anti-migratiediscours.
Makers van fake news gebruiken een aantal gekende technieken om ervoor te zorgen dat mensen in hun val trappen.
