Wat is fake news?
Dit artikel is deel van
Nepnieuws
‘Fake news’ of ‘nepnieuws’: de kans is groot dat je er – bewust of onbewust – zelf al mee in aanraking kwam. Wat is fake news dan precies?
‘Fake news’ of ‘nepnieuws’ is een term die kadert binnen de grotere problematiek van misleidende informatie. Doelbewust verzonnen nieuwsberichten zijn deel van dat probleem, maar er zijn nog veel andere vormen van informatie die niet 100% waarheidsgetrouw zijn.
Een politicus die een fenomeen in zijn voordeel probeert te verklaren, een journalist die de conclusie van een wetenschappelijk onderzoek verkeerd begrepen heeft of een adverteerder die zijn product mooier voorstelt dan het eigenlijk is: niet elke vorm van misleidende informatie kan je zomaar onder de noemer ‘nepnieuws’ plaatsen. Daarom gebruiken wetenschappers en beleidsmakers liever de bredere term ‘desinformatie’ dan het nogal enge begrip ‘fake news’.
‘Fake news’ of ‘nepnieuws’ is elke vorm van valse informatie, bedoeld om mensen te misleiden om politieke (bv. stemmen winnen) of commerciële (bv. geld verdienen via advertenties) redenen. Wetenschappers en beleidsmakers gebruiken liever de bredere term ‘desinformatie’.
Desinformatie vs misinformatie
Wetenschappers Claire Wardle en Hossein Derakhshan (2017) gaan nog een stapje verder en maken een onderscheid tussen desinformatie en misinformatie. Terwijl desinformatie bedoeld is om te schaden, is dat niet (bewust) zo bij misinformatie.
Vijf kenmerken van fake news
Hoewel nepnieuws een hot topic is, is het iets van alle tijden. Ook vroeger werden feiten verdraaid of werd er verkeerde informatie de wereld in gestuurd om politieke tegenstanders schade toe te brengen. Het grote verschil met vandaag is de impact van sociale media op de verspreiding van fake news: news travels faster than ever
Wat we vernemen in het nieuws of via media, beïnvloedt onze keuzes en ons gedrag. Wanneer er bewust foutieve informatie verspreid wordt, kan dit dus ook gevolgen hebben voor onze politieke opvattingen en ons stemgedrag.
Dankzij het internet en nieuwe technologieën kan vrijwel iedereen nepnieuws maken. Je kan bijvoorbeeld een website starten met je eigen nieuwsberichten, en die vervolgens verspreiden via sociale media. Ook is het intussen mogelijk om valse filmpjes te creëren door een stem na te bouwen (voice cloning) of bestaande beelden samen te voegen (deepfakes).
Nepnieuws draait in eerste instantie om het verspreiden van foutieve informatie, maar dat is niet altijd het doel van de makers. Het is immers ook een heel winstgevende business. Als mensen via sociale media klikken op zogenaamde nieuwsartikels met choquerende titels, kan de maker daar veel advertentie-inkomsten op zijn website mee verdienen.
Sociale media hebben de verspreiding van fake news een enorme boost gegeven. Enerzijds doordat mensen de berichten delen of erop reageren en ze zo bovenaan je tijdlijn verschijnen. Anderzijds doordat de algoritmes van sociale media je informatie tonen waarvan ze denken dat je die interessant zal vinden. Dit verschijnsel noemen we ook wel de filterbubbel. Ben je ooit eerder in aanraking gekomen met fake news, dan kan je berichten te zien krijgen die daarop lijken.
Drie voorbeelden van fake news
- Beelden van Ariana Grande in een foutieve context
In 2017 werden op Twitter foto’s gedeeld van een toegetakelde Ariana Grande, zogezegd net na de bomaanslag in Manchester. In werkelijkheid waren het beelden vanop de set ‘Scream Queens’, een serie waarin ze ooit een rol speelde.
- Nepadvertenties met BV’s
In 2019 verspreidden oplichters via Facebook en Google allerlei nepadvertenties met verzonnen getuigenissen van BV’s, die beweerden dat ze rijk waren geworden met bitcoins of zweerden bij bepaalde dieetpillen. Daarvoor werden beelden van onder meer Philippe Geubels en Astrid Coppens gebruikt.
- Verzonnen overlijdens
Amélie Nothomb, Paul McCartney en zelfs Enzo Knol: allemaal werden ze al eens onterecht doodverklaard. Soms doelbewust om fake news te verspreiden, maar het gebeurt ook dat betrouwbare nieuwsmedia dergelijke berichten onterecht publiceren.
