De wereld van complotdenken

De maanlanding is nooit gebeurd, het coronavirus is de schuld van 5G en de CIA heeft Kennedy vermoord: het zijn maar enkele van de vele vreemde verhalen die een eigen leven leiden op het internet. Complottheorieën zijn dan ook lang geen randfenomeen meer. Ook je buurman, je beste vriend en jijzelf kunnen zomaar een complotdenker zijn. Hoe kan je dat voorkomen? En wat kan je ertegen doen?

Vragen over complotdenken? Contacteer onze experten Bert Pieters en Zara Momerency.

Bekijk ook onze dossiers over propaganda en nepnieuws.

Op deze pagina:

Wat is een complottheorie
Zo herken je een complottheorie
Veelgestelde vragen
De verspreiding van complottheorieën
Hoe en waarom ontstaan complottheoriën
Praten met een complotdenker
Lesgeven over complottheorieën
Tools
Video over complotdenken
Meer weten?

Wat is een complottheorie?

Een complottheorie is de overtuiging dat een gebeurtenis het gevolg is van een geheim plan. Volgens complotdenkers is er een andere verklaring dan wat de wetenschap, de overheid of een andere instantie ons wil doen geloven. Een complottheorie ontmaskert zo de onzichtbare poppenspelers die stiekem aan de touwtjes trekken, en brengt de zogezegde ‘waarheid’ aan het licht.

Een complot of samenzwering: wat is dat?

Elke complottheorie begint bij een complot. Wanneer spreken we precies over een complot of samenzwering?

Wat is een complot?

Zo herken je een complottheorie

Complottheorieën hebben vaak dezelfde kenmerken en structuur. Ontdek hoe je ze kan herkennen.

Hoe herkennen?

3 veelgestelde vragen over complottheorieën

Complottheorieën: iets voor vreemde vogels?

Wat voor mensen geloven er eigenlijk in complottheorieën? Zijn die per definitie paranoïde of wereldvreemd? Ontdek of het stereotiepe beeld van ‘de complotdenker’ strookt met de waarheid.

Meer weten

De verspreiding van complottheorieën

Typisch aan complottheorieën is dat ze ontstaan wanneer de wereld volop in verandering is. Het is dus niet zo gek dat complottheorieën er ook in de middeleeuwen al waren. Alleen bestond er toen nog niet zoiets als sociale media. En laat net dát de reden zijn waarom complottheorieën zich vandaag als een lopend vuurtje verspreiden.

Hoe en waarom ontstaan complottheorieën?

Complottheorieën ontstaan niet in een vacuüm: er is altijd een context die de aanleiding vormt. Kom meer te weten over die context.

Meer over het ontstaan

Zo verspreiden complottheorieën zich

Wist je dat complottheorieën in verschillende vormen op je af kunnen komen? En dat die kans niet eens zo klein is, dankzij sociale media? Ontdek waarom.

Meer over de verspreiding

Omgaan met complottheorieën

Misschien denk je: als ik een complottheorie tegenkom, dan negeer ik die toch gewoon? Toch is dat niet zo eenvoudig als het lijkt. Soms besef je niet dat je met een complottheorie te maken hebt. Daarnaast kan je je afvragen of negeren wel de beste zet is. Ontdek wat je best doet als je een vreemd verhaal op het internet ziet en of je daar beter wel of niet op reageert.

Zie of lees je iets op het internet waarvan je denkt: hmmm…? Dan zijn er verschillende dingen die je kan doen, net als dingen die je beter niet kan doen. Jezelf de juiste vragen stellen is daarbij de eerste stap. Ontdek hoe je dat aanpakt en wat je kan doen als het verhaal helemaal niet klopt.

Reageren en weerleggen: het is vaak onze eerste reflex als we in aanraking komen met een complottheorie. Ook al gebeurt dat met de beste bedoelingen, je kan je de vraag stellen of dat wel zo’n goed idee is. Het antwoord is simpel: soms wel, soms niet.

Praten met een complotdenker

Veel complotdenkers zijn 100% zeker dat hun verhaal de enige echte waarheid is. Het is niet eenvoudig om hen te overtuigen van het tegendeel. Toch betekent dat niet dat je er geen constructief gesprek mee kan voeren. Een positieve, open houding is dan van groot belang. Hou daarbij deze 5 tips in gedachten.

Complottheorieën en ‘experts’

Soms worden er in complottheorieën zogenaamde experts naar voren geschoven. In samenzweringsdocumentaires over 9/11 komen er bijvoorbeeld ingenieurs aan het woord die uitleggen waarom de WTC-torens enkel op die manier konden instorten als er explosieven in geplaatst waren. Dat maakt de complottheorie meteen veel overtuigender, maar weet dat niet elke expert ook echt een expert is.

Lesgeven over complottheorieën

Ook jongeren zijn vatbaar voor complottheorieën: niet alleen omdat ze spannend en opwindend zijn, maar ook omdat ze mee vorm geven aan hun identiteit. De taak van leerkrachten bestaat erin om hen bewust te maken van de aantrekkingskracht van complottheorieën én hen te helpen een kritische houding te ontwikkelen.

Download de brochure 'Complottheorieën, een handige gids'

pdf

Hoe ziet de YouTube-startpagina van een complotdenker eruit?

Op TheirTube ontdek je welke filmpjes het algoritme van YouTube zou voorstellen aan onder meer complotdenkers en klimaatontkenners. Daarnaast kan je ook het verschil zien tussen de YouTube-startpagina’s van linkse en rechtse denkers.