Propaganda: de kunst van het overtuigen

In bijna alle aspecten van ons dagelijks leven komen we informatie tegen die bedoeld is om ons te overtuigen, te beïnvloeden of te manipuleren. In veel gevallen gaat het om propaganda: een term die we allemaal al gehoord hebben, maar waarvan niet iedereen weet wat het juist betekent. Kom in dit dossier te weten wat propaganda precies is, waarom het belangrijk is dat je het kan herkennen en hoe je jezelf en anderen er weerbaar tegen maakt.

Vragen over propaganda? Contacteer onze experten Zara Momerency of Sanne Hermans.

Bekijk ook onze dossiers over nieuws en nepnieuws.

Op deze pagina:

Wat is propaganda
De betekenis van propaganda
Waar komt propaganda vandaan?
5 veelgestelde vragen
Propaganda herkennen
De impact van het internet
Lesgeven over propaganda
Tools
Meer weten

Wat is propaganda?

Propaganda is een vorm van massacommunicatie, die als doel heeft de publieke opinie of het gedrag van mensen te beïnvloeden. Er bestaan veel misverstanden over propaganda. Anders dan wat velen denken, is propaganda bijvoorbeeld geen uitvinding van nazi-Duitsers. Ook is propaganda niet per definitie slecht: soms kan het zelfs een heel goed doel hebben!

De betekenis van propaganda

Er bestaan verschillende definities van het woord ‘propaganda’. Wat hebben al die definities met elkaar gemeen? En waarom heeft propaganda zo’n negatieve connotatie? Je leest het hier.

Wat is propaganda?

Waar komt propaganda vandaan?

Het woord ‘propaganda’ stamt uit het Latijn, maar stiekem waren de oude Grieken de echte propaganda-pioniers. Ontdek de (beknopte) geschiedenis van propaganda.

Lees de geschiedenis

5 veelgestelde vragen over propaganda

Propaganda is niet enkel en alleen iets uit het verleden: ook vandaag wordt er nog propaganda verspreid door journalisten, activisten, politici en vele anderen. Denk bijvoorbeeld aan propaganda van de terreurbeweging IS, de verkiezingsstrijd tussen Donald Trump en Joe Biden of zelfs een simpel persbericht van een bedrijf. Op de website van Mind Over Media vind je nog veel meer recente voorbeelden terug van propaganda.

De inhoud en de bron van propaganda zijn niet altijd onbetrouwbaar. Op basis van de bron en de nauwkeurigheid van de informatie maken experts en onderscheid tussen witte, zwarte en grijze propaganda. Belangrijk om te weten is dat betrouwbare propaganda niet hetzelfde is als ‘goede’ propaganda: ook als de bron makkelijk te identificeren is en de inhoud van het bericht correct is, kunnen propagandisten nog altijd slechte bedoelingen hebben.

Propaganda is niet noodzakelijk gevaarlijk, maar er zijn wel situaties waarin propaganda gevaarlijk kan zijn. Zeker wanneer propaganda polarisatie versterkt, brengt dat risico’s met zich mee: als propaganda het wij-zij-denken voedt en de zij-groep als vijand gezien wordt, kan dit onder meer leiden tot ernstige conflicten, extremistisch gedachtegoed en uitsluiting.

Propaganda is niet hetzelfde als brainwashing. Dat laatste is een psychologische tactiek, bedoeld om het eigen denken volledig te ondermijnen. Brainwashing vereist ook de volledige isolatie van een individu uit de samenleving, om zo bepaalde ideeën bij iemand in te prenten. Propaganda is daarentegen gericht op een grotere groep mensen. Al heb je als individu niet altijd door dat ze je proberen beïnvloeden.

Reclame is geen vorm van propaganda. Beide soorten informatie hebben namelijk een ander doel: waar propaganda de publieke opinie of het gedrag van mensen wil beïnvloeden, is het doel van reclame in de eerste plaats om geld op te brengen. Wel vind je vaak propagandatechnieken terug in reclame, om de eenvoudige reden dat deze technieken heel doeltreffend zijn in het overtuigen van mensen.

Propaganda herkennen

Omdat propaganda in allerlei vormen voorkomt, is het niet altijd makkelijk te herkennen. Zeker als we het eens zijn met de informatie die we lezen of horen, zullen we niet snel de link leggen met propaganda. Toch zijn er manieren om te weten dat je met propaganda te maken hebt: ontdek hoe je propaganda kan herkennen en welke technieken je vaak ziet terugkomen.

De kracht van taal als propagandamiddel

Taal is een niet te onderschatten propagandamiddel: doordachte woorden en uitdrukkingen kunnen een grote overtuigingskracht hebben. Ontdek 4 manieren waarop taal het verschil kan maken.

Lees meer

De verspreiding van propaganda

Velen denken dat propaganda enkel ‘iets van de politiek’ is, maar in feite kan het altijd en overal opduiken. Ook op plaatsen waar je het niet meteen zou verwachten. Een plaats waar je het vast en zeker zelf al bent tegengekomen, misschien zonder het goed en wel te beseffen, is het internet: via sociale media kan propaganda zich vandaag sneller verspreiden dan ooit tevoren.

Waar vind je propaganda?

Propaganda en politiek vormen een onafscheidelijk duo, maar je vindt propaganda ook in heel wat andere facetten van de samenleving.

Waar kan je het tegenkomen?

Propaganda: de impact van het internet

Met de komst van het internet, sociale media en memes is er een nieuw tijdperk aangebroken voor propaganda: ontdek hoe propaganda zich online viraal (en onopvallend!) kan verspreiden.

Ontdek de impact van het internet

“De viraliteit van propaganda is een gevaar op het internet. Soms liken en delen we verschrikkelijke propaganda die vermomd is als memes, simpelweg omdat het ons doet lachen.”

Renee Hobbs

Professor Communication Studies
University of Rhode Island

Omgaan met propaganda

Als je propaganda tegenkomt, is je eerste reflex misschien om erop te reageren. Op zich is het geen slecht idee om gerichte vragen te stellen, zodat je zelf een weloverwogen standpunt kan innemen. Maar op het internet kan je propaganda beter negeren. Door er online aandacht aan te besteden, kan je onbewust bijdragen aan de verdere verspreiding ervan.

Hoe kritisch kijken naar propaganda?

Lesgeven over propaganda

Ook jongeren moeten we weerbaar maken tegen propaganda. Niet alleen omdat ze door hun jonge leeftijd makkelijk te beïnvloeden zijn, maar ook omdat propaganda een onmiskenbaar deel is van het democratisch proces in onze samenleving. Zodra ze oud goed genoeg zijn om hun stem te laten gelden, speelt propaganda daarbij een belangrijke rol.

Handige tools

Meer tools

Educatief pakket

What's New

Fake news en complottheorieën zijn dezer dagen helemaal terug van (nooit) weggeweest. Sociale media zorgen ervoor dat alle vormen van desinformatie ons sneller bereiken dan ooit. Hoe kunnen we jongeren hiertegen wapenen? Ontdek het nieuwe lespakket 'What's New' van Mediawijs en Kazerne Dossin.
Educatief pakket

Lesfiche: welke emotie roept een meme op?

Op sociale media zien we heel wat memes de revue passeren. De ene misschien al wat grappiger dan de andere. Maar wat zijn memes en welke boodschap willen ze meegeven? Dat ontdek je in deze lesfiche.
Video

Archiefbeelden anders bekeken

Je wil graag een video tonen tijdens jouw les? Als informatiebron of als gespreksstarter? Dan sta je best even stil bij de fragmenten die je wil gebruiken: zijn ze objectief? Welke boodschap wordt overgebracht? Gebruik deze interactieve tool om met video's aan de slag te gaan in de klas.