Complottheorieën bieden duidelijkheid en zekerheid aan wie erin gelooft. Bovendien maken ze de wereld spannend en opwindend. Het is dus niet zo gek dat ook jongeren er erg vatbaar voor zijn. Maar hoe reageer je als leerkracht wanneer een leerling gelooft in een complottheorie?
De eerste reflex als leerkracht is om leerlingen de waarheid bij te brengen. Maar door een complottheorie meteen te weerleggen, bestaat de kans dat je polarisatie versterkt. Je wordt deel van de tegenpartij of de ‘non-believers’, waardoor de leerling minder zal openstaan voor jouw perspectief. Probeer open en nieuwsgierig van gedachten te wisselen en samen als ‘partners’ op zoek te gaan naar wat er wél waar is.
Er zijn natuurlijk grenzen. Is het doel van een complottheorie om haat te zaaien of aan te zetten tot geweld? Dan mag je natuurlijk strenger optreden. Maak duidelijk dat dergelijke ideeën niet oké zijn.
Pubers zijn volop op zoek naar hun identiteit. Complottheorieën en andere overtuigingen vormen daar een belangrijke bouwsteen van. Ga na waarom de jongere gelooft in de complottheorie en wat dit precies zegt over hem of haar.
Luister naar de ideeën van de leerling en stel vooral veel vragen, zoals “Kan je dat uitleggen?” en “Waarom denk je dat?”. Betrek ook de rest van de klas erbij. Stel bijvoorbeeld een algemene vraag als “Hoe kan je nagaan of deze theorie wel of niet waar is?”. Stimuleer de leerling ook om het van andere kant te bekijken: “Wat zou iemand zeggen die het niet met je eens is?”
Het is niet eenvoudig voor jongeren om hun eigen ideeën in vraag te stellen. Wees bereid om hetzelfde te doen: laat leerlingen kritische vragen stellen over jouw en elkaars overtuigingen, en leer hen zo om open te staan voor de twijfels van anderen.
Complottheorieën verdelen de wereld in goed en kwaad, in ‘wij’ en ‘zij’. Dat is meteen ook de grote aantrekkingskracht ervan: het is fijn om deel uit te maken van de ‘goede’ groep, die de slechteriken kan ontmaskeren. Leg uit waarom we zo graag geloven in complottheorieën.
Heb je een complotdenker in de klas? In de brochure ‘Omgaan met complotdenken in de klas’ van de Anne Frank Stichting ontdek je praktische tips én werkvormen om hiermee om te gaan.
