Verkiezingen in een digitale samenleving

Politici gebruiken sociale media om hun ideeën te verspreiden, maar sommigen zien het ook als een middel om ‘de persoon achter de politicus’ te tonen. Ze laten zien dat ze net als ons zijn, waardoor mensen het gevoel krijgen dat ze de politicus écht kennen en sneller meegaan in bepaalde denkbeelden. Let wel: wat politici zeggen op sociale media, stemt niet altijd overeen met de standpunten van de partij waarbij ze zijn aangesloten. Bekijk dus ook altijd het partijprogramma.

Is het je ook al opgevallen dat politieke boodschappen vaak een emotionele snaar proberen te raken? Dat is geen toeval. Inhoud die inspeelt op onze (basis)emoties, zoals angst en woede, maar ook blijdschap of geluk, wekt de aandacht van gebruikers op sociale media. Deze berichten worden vaker bekeken, geliket en gedeeld omdat ze bepaalde gevoelens bij ons losmaken. De algoritmes van sociale media zullen dan gelijkaardige inhoud verspreiden op de startpagina van nóg meer gebruikers, zodat mensen langer blijven scrollen.

Precies daarom posten politici en reclamemakers graag berichten die bepaalde emoties opwekken. Maar ze gebruiken ook andere trucjes om zoveel mogelijk mensen te bereiken. Via korte filmpjes stellen politici bijvoorbeeld een ingewikkeld probleem te eenvoudig of eenzijdig voor. Die simpliciteit trekt mensen aan, waardoor de filmpjes veel aandacht krijgen, maar het blijft belangrijk om er kritisch naar te kijken.

Op de meeste sociale media, zoals Instagram, Facebook en YouTube, zijn politieke advertenties (nog) niet verboden. Alleen op TikTok zijn dergelijke advertenties in principe niet toegestaan, maar in de praktijk glipt politieke reclame er weleens door de mazen van het net. Wettelijk gezien zijn er wel een aantal beperkende regels voor politieke reclame tijdens de verkiezingsperiode, maar die zijn voorlopig niet van toepassing op advertenties op sociale media. Het is dus niet zo vreemd dat je af en toe, en zeker tijdens de verkiezingen, politieke reclame ziet verschijnen in je feed.

Niet iedereen krijgt dezelfde (politieke) advertenties te zien op sociale media. Online reclame wordt gepersonaliseerd aan de hand van je zoek- en surfgedrag. Dat gebeurt op basis van cookies die gegevens zoals je leeftijd, geslacht en interesses bijhouden. Politici of partijen gebruiken die gegevens, zodat zij hun advertenties gericht naar een bepaalde doelgroep kunnen uitsturen. Vraag je je af waarom jij bepaalde advertenties te zien krijgt, maar je vriend, collega of buur niet? Het antwoord ontdek je hier.

Maakt een (politieke) advertentie je boos? Dan kan je op verschillende manieren actie ondernemen:

• Negeren. De advertentie negeren is een heel bewuste zet. Want door het bericht te liken, te delen of erop te reageren, draag je juist bij aan de verdere verspreiding ervan.
• Rapporteren. Vermoed je dat het bericht in strijd is met de richtlijnen van het platform? Klik dan op de knop ‘Rapporteren’ naast de advertentie.
• Melden. Discriminerende inhoud kan je melden bij Unia of het Instituut voor de Gelijkheid van Vrouwen en Mannen.
• Reageren. Wil je toch een reactie plaatsen? Overweeg dan om dit te doen via een privébericht aan de persoon of de adverteerder. Formuleer in ieder geval een waardevolle reactie die geen holle discussies uitlokt, vermijd beledigende taal en spreek vanuit de ik-persoon.

Er zijn ook een aantal dingen die je best niet doet wanneer je een reactie ziet die je boos maakt. Dit doe je beter niet.

In een digitale samenleving is het bijna niet te vermijden dat er hier en daar foute informatie of nepnieuws circuleert. Iedereen, niet alleen journalisten, kan online eender wat delen. De kwaliteit van die informatie wordt dus niet altijd gecheckt, waardoor mensen soms onbewust foute informatie verspreiden. Maar sommigen doen dat ook bewust, om commerciële of politieke redenen. Een adverteerder kan bijvoorbeeld doen alsof een bekend persoon zijn product gebruikt. Een politicus kan dan weer misleidende informatie verspreiden over een tegenstander, met de bedoeling om kiezers voor zich te winnen.

Zie je online informatie die niet helemaal juist is? Dan deel je het bericht best niet verder. Ook het liken of plaatsen van een reactie doe je beter niet. Anders draag je zelf bij aan de verdere verspreiding ervan, waardoor mogelijk meer mensen het bericht zullen geloven. Wil je toch reageren? Kijk dan eerst wie het bericht deelt:

• Komt het bericht van een individu? Dan kan je eventueel een reactie plaatsen met een factcheck-bron zoals VRT NWS of Factcheck.Vlaanderen. Of stuur de persoon een privébericht om aan te geven dat de informatie fout is.
• Komt het bericht van nieuwsmedia? Neem dan contact op met de Raad voor de Journalistiek.

Zoom daarom even uit, en ga na: wat weet je al over het onderwerp? Wat weet je nog niet? Wat wil of moet je nog weten? Verzamel daarna de informatie die je nog nodig hebt uit onderzoek, uit betrouwbare websites op het internet of uit gesprekken met anderen. Gebruik dan alle informatie om je eigen onderbouwde mening te vormen. Weet ook: je eigen mening kan nog steeds veranderen. Blijf dus openstaan voor andere ideeën en standpunten.

Het is belangrijk om over je mening te praten met anderen. Maar niet alle maatschappelijke thema’s zijn even makkelijk bespreekbaar. Enkele tips voor een constructief gesprek:

• Vraag vooraf of de ander ook openstaat voor een gesprek over het onderwerp.
• Luister aandachtig naar je gesprekspartner. Probeer afleiding te vermijden en neem het gesprek niet meteen weer over.
• Spreek vanuit de ik-vorm en geef concrete voorbeelden.
• Sta open voor nieuwe inzichten, zonder de ander te overtuigen van je standpunt. Ieders mening is waardevol.
• Weet waarover je spreekt. Merk je dat je ergens te weinig kennis over hebt, geef dat dan aan in plaats van uitspraken te doen die niet kloppen.

Het is oké en heel normaal om van mening te verschillen. Dat hoeft geen probleem te zijn, integendeel: jullie kunnen er samen wijzer van worden. Probeer de focus op het verschil los te laten en kijk in plaats daarvan naar wat jullie met elkaar gemeen hebben. Ga een gesprek over het meningsverschil niet uit de weg, maar luister naar elkaar op een respectvolle manier.

Merk je tijdens het gesprek dat jullie geen oren meer hebben naar elkaars standpunt? Of begint iemand zijn stem te verheffen? Neem dan even wat afstand. Laat je gesprekspartner weten hoe je je voelt en nodig de ander uit om hetzelfde te doen. Eventueel kan je het gesprek hervatten op een later moment, wanneer jullie allebei afgekoeld zijn en opnieuw in alle rust kunnen praten.