Reageren op haatspraak: 5 keuzes die je kan maken

Wie en wat wil ik bereiken?

Bij een haatboodschap zijn verschillende actoren betrokken: het doelwit, de omstaanders en de haatboodschapper. Vraag jezelf af wie en wat je wil bereiken met je boodschap. Dat hoeft geen of/of-verhaal te zijn. Je kan bijvoorbeeld proberen om zowel het doelwit als de omstaanders aan te spreken.

Tot wie richt ik me?	Wat wil ik bereiken?
Het doelwit (individu of groep)	Steun tonen Het doelwit opbeuren Tonen dat ik het niet eens ben met de haatspraak
De omstaanders	Samen het doelwit steunen Samen de haatboodschap verwerpen Polarisatie niet voeden Oproepen tot een positiever internetklimaat Onjuistheden weerleggen
De haatboodschapper	De haat een halt toeroepen Erachter komen waarom de boodschapper deze boodschap deelt

Je relatie met diegene(n) die je wil bereiken speelt een grote rol in je keuze. Ken je hen? Zoja, hoe zie je die relatie in de toekomst? Het kan een meerwaarde zijn om dat ook uit te spreken in je reactie. Dit kan tot een sterker wij-gevoel leiden.

Belangrijk!

Het kan zijn dat de haatboodschap door je reactie (nog) meer aandacht zal trekken. Het doelwit van een haatboodschap is daar niet altijd mee opgezet. Sta hier goed bij stil voor je je reactie deelt.

Hoeveel tijd kan/wil ik hieraan besteden?

Een reactie op een haatboodschap kan al snel ontaarden in een uitgebreide discussie. Denk op voorhand na hoeveel tijd je wil besteden aan je reactie en een eventuele discussie. Dat hangt natuurlijk af van de tijd die je hebt, maar ook van de context, de impact die je wil creëren en de energie die je erin wil steken.

Weinig tijd	Ook als je weinig tijd hebt, kan je een wezenlijk verschil maken. Een korte reactie kan net dat beetje steun geven dat het doelwit nodig heeft of duidelijk maken aan omstanders en de haatboodschapper dat de boodschap niet oké is.
Zoveel tijd als nodig is	Bedenk op voorhand goed hoe ver je wil gaan en welke boodschap er naar jouw gevoel moet doordringen. Eindeloze discussies hebben weinig zin. Merk je na enige tijd dat je boodschap niet meteen impact heeft, rond dan af en richt je aandacht op iets anders.

Waarop wil ik reageren?

Een haatboodschap bestaat, net als een ijsberg, uit meerdere lagen:

De boodschap zelf (het zichtbare deel van de ijsberg)

Het niveau van de boodschap zelf omvat alles wat aan de oppervlakte van de boodschap ligt. Ofwel: datgene wat je hoort, leest of ziet. Denk aan beledigende taal, het gebruikte medium of de functie van de persoon die de boodschap deelt. Bepaal voor jezelf wat je hier storend aan vindt en waarom. Wijs een publiek figuur bijvoorbeeld op zijn voorbeeldfunctie of ga in op het taalgebruik.

De onderliggende behoeften (het deel van de ijsberg onder het wateroppervlak)

Er is zo goed als altijd een reden waarom iemand aan haatspraak doet. Onder de zichtbare laag van de ijsberg kunnen zich (onvervulde) behoeftes bevinden, zoals veiligheid, genegenheid, erkenning, jezelf kunnen uiten, … Wanneer zulke universele behoeftes niet ingevuld raken, leidt dat tot frustraties, angst of woede. Iemand wordt dan vatbaar voor een onderdrukkend verhaal.

Merk je onderliggende behoeftes op in de boodschap? Bouw je reactie daar dan mee op. Erken de gevoelens van de boodschapper en focus op zaken die je gemeenschappelijk hebt. Laat blijken dat je begrip hebt, maar toon tegelijk aan dat je het niet eens bent met de haatspraak die daaruit volgt.

Het onderdrukkend verhaal (de zee waarin de ijsberg zich bevindt)

Het onderdrukkend verhaal is het ‘macro-aspect’ van haatspraak. Dit verhaal omvat de ideeën en veralgemeningen die je terugvindt in de haatboodschap (bv. een racistisch discours of homofoob gedachtegoed). Daarin is een zekere groep of dynamiek in de samenleving de oorzaak van de onvervulde behoeften. Het is de bron die de boodschapper gebruikt om zijn boodschap van inhoud te voorzien.

Het verhaal heeft altijd dezelfde opbouw en bestaat uit 5 bouwstenen:

Structuur	De beginsituatie: alles gaat goed, iedereen is tevreden en er heerst rust Ommekeer, conflict, moment van omkanteling: er gebeurt iets waardoor de beginsituatie verstoord wordt De oplossing: deze oplossing brengt de rust van de beginsituatie terug
Personages	De protagonisten (wij): de helden, met heldhaftige en loyale kenmerken De antagonisten (zij): de slechteriken, met verfoeilijke kenmerken
Context	De culturele, sociale en historische context waarbinnen het verhaal zich afspeelt
Relatie	De connectie tussen de personages: een negatieve relatie tussen de protagonisten en de antagonisten enerzijds en een positieve relatie onderling bij de protagonisten anderzijds
Doel/betekenis	De grotere connectie tussen bepaalde personages (met specifieke kenmerken) en het verstoren van de beginsituatie

Door het onderdrukkend verhaal te ontleden, kan je voor jezelf scherpstellen op welke bouwsteen je wil reageren. Zo blijf je weg van holle, nutteloze discussies.

Welke strategie kies ik?

Er bestaat niet zoiets als een strategie die altijd werkt bij haatspraak. Welke strategie je best toepast, hangt af van meerdere zaken: je eigen persoonlijkheid, die van de haatboodschapper, de aard van de boodschap, de context, …

Er zijn verschillende mogelijkheden:

Weerleggen	Je wil een haatboodschap of een onderdrukkend verhaal ontkrachten, want wat er wordt gezegd klopt niet. Je probeert de objectieve elementen aan het licht te brengen. Als iemand zegt: “Het is A”, dan zal je reactie dus luiden: “Nee, het is B, want …”
Alternatief bieden	Je wil tonen dat het anders kan. Bij deze strategie focus je niet op de oorspronkelijke haatboodschap of het onderdrukkend verhaal, maar wel op een positief alternatief.
In dialoog gaan	Je wil weten wat er bij de ander leeft, zodat je samen tot een gedeelde oplossing kan komen. Je kiest om het gesprek aan te gaan, niet om de ander te overtuigen, maar wel om meer inzicht te krijgen in zijn of haar denkwijze. Deze strategie is vooral aangewezen wanneer je iemand persoonlijk kent.
Grenzen stellen	Je wil aangeven dat bepaald taalgebruik niet gewenst is of niet strookt met jouw visie (of die van je organisatie). Je stelt je grenzen, zonder in te gaan op de boodschap zelf.
Negeren	Je wil liever geen aandacht schenken aan de de hater. Dit is een begrijpelijke keuze, maar weet wel dat er ook manieren zijn om haatspraak aan te pakken zonder dat je hoeft te reageren. Zo kan je ervoor kiezen om de boodschap te melden.
Melden	Je wil dat de haatboodschap verwijderd wordt. Je kan dit natuurlijk rechtstreeks vragen aan de haatboodschapper, maar op sociale media kan je de boodschap ook melden bij de beheerder van het platform. Daarnaast kan je ook melding doen bij organisaties als Unia of het Instituut voor de gelijkheid van vrouwen en mannen.

Wil je graag gewoon erover spreken? Dan kan je terecht bij bv. Awel of JAC.

Welke toon kies ik?

De toon van je reactie kan heel bepalend zijn voor de impact die je zal creëren:

Humor	Je wil op een grappige manier reageren. Besef dat humor subjectief is en niet iedereen dezelfde zaken grappig vindt Laat ironie achterwege: dit is voor interpretatie vatbaar Geef het oorspronkelijke doelwit zeker niet het gevoel dat je de boodschap weglacht of hem of haar uitlacht
Feitelijk	Je wil feitelijk en zonder waardeoordeel reageren. Laat elk waardeoordeel weg uit je taalgebruik Beschrijf enkel en alleen de feiten
Positief	Je wil niets ontkennen of verbieden, maar positief gedrag juist aanmoedigen. Vertel de boodschapper niet wat er wel en niet mag Moedig bepaald gedrag aan Bekrachtig mensen (zonder dat je anderen afbreekt)
Emotioneel	Je wil een gevoelige snaar raken bij de ontvanger van je (re)actie. Denk na welke emotie welke (re)actie kan oproepen Let op dat je niemand kwetst Simpele emoties zoals hoop en liefde zijn vaak het sterkst (ze hoeven daarom nog niet expliciet te zijn)

Lees verder

Meer dossiers

Haatspraak